Cel naukowy

 
Główne problemy badawcze projektu:
1. Określenie charakteru relacji łączących rodzące się zjednoczone królestwo egipskie z terenami Południowego Lewantu;
2. Rozpoznanie szlaków handlowych pomiędzy Egiptem a Lewantem oraz dróg redystrybucji w głąb Kanaanu pozyskanych z Egiptu przedmiotów;
3. Określenie wpływu Nagadyjczyków na urbanizację Lewantu;
4. Uszczegółowienie chronologii Egiptu i Lewantu.
 
Osiągnięcie zakładanych celów ma nastąpić poprzez dogłębną analizę nowych informacji zgromadzonych dzięki przeprowadzeniu badań wykopaliskowych na stanowisku Tel Erani i serii badań powierzchniowych mających na celu rozpoznanie szlaków handlowych wiodących w odleglejsze zakątki Lewantu i Transjordanii. Stanowisko Tel Erani zostało wybrane nieprzypadkowo. Potwierdzono na nim występowanie materiału nagadyjskiego w kontekście budynku wykonanego z cegły mułowej. Niestety odkryć tych dokonano na przełomie lat 50. i 60. XX w. Pozostają one wciąż nieopracowane i znane jedynie z wstępnych publikacji. W ciągu lat powstało wokół nich wiele niejasności, które jedynie narastały w wyniku prac kolejnych misji na stanowisku. Niewiadome te mogą zostać rozwikłane jedynie poprzez nowe badania weryfikacyjne. Konieczność ich przeprowadzenia podkreślają sami archeolodzy izraelscy, którzy z dużym entuzjazmem wypowiadają się na temat możliwości ich zrealizowania przez zespół badaczy o wieloletnim doświadczeniu w pracach nad egipską kulturą Nagada.
 
Przyczyny wzmożonych kontaktów lewantyńsko-egipskich
Rosnące zapotrzebowanie na towary luksusowe oraz surowce naturalne w Egipcie doprowadziło do zwiększonego zainteresowania terenami Południowego Lewantu, obfitego we wspomniane dobra. W konsekwencji intensywne kontakty doprowadziły do przyśpieszenia procesu rozwarstwiania społeczeństwa po obu stronach szlaku handlowego. W Egipcie kontrolę nad przebiegiem długodystansowej wymiany towarowej sprawowała elita polityczna i religijna, co potwierdzają badania Polskiej Misji Archeologicznej do Wschodniej Delty Nilu. Wzrost gospodarczy musiał przyczynić się zarówno do ugruntowania jej pozycji społecznej, zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu oraz umocnienia podwalin rodzącego się państwa.
 
Egipskie faktorie handlowe
Nagadyjczycy dążyli więc do przejęcia szlaków handlowych prowadzących przez Synaj na Bliski Wschód, a w końcu okresu wczesnego brązu I udało im się doprowadzić do osadzenia w kilku najważniejszych miejscach (np. Tell es-Sakan, En Besor) swoich przedstawicieli, przez co utworzyli sieć faktorii handlowych. Wspomniane faktorie zlokalizowano na terenach dzisiejszego południowego Izraela. Rola handlu w kształtowaniu się państwa egipskiego wydaje się znaczna.
 
Dużo gorzej znany jest wpływ omawianych kontaktów handlowych na tereny Południowego Lewantu. W naszej opinii mieszkańcy tego rejonu zainteresowani byli pozyskiwaniem nadwyżek żywności w tym zboża oraz wieprzowiny i ryb. Pośrednio potwierdzają to znaleziska z Tell el-Farcha. W materiale kostnym zaobserwowano ogromną przewagę takich fragmentów jak żuchwy świń czy ogony rybie (czyli tych, które najmniej nadają się do spożycia) nad fragmentami zasobnymi w mięso. W epoce brązu ludzie znali kilka metod pozwalających na zachowanie świeżości mięsa nawet przez długi okres czasu, co dawało możliwość transportowania go nawet na duże odległości. Co więcej, znaleziska z Aszkelonu i innych stanowisk lewantyńskich potwierdzają występowanie tam kości importowanych ryb nilowych.
 
Przedmioty wymiany handlowej
Dostarczanie przez Nagadyjczyków pożywienia w zamian za produkty takie jak wino, oliwa z oliwek czy miedź doprowadziło do powstania w Palestynie nadwyżek żywnościowych, co zaowocowało eksplozją demograficzną oraz przyśpieszyło przemiany społeczne oraz wykształcenie się ośrodków władzy. Były nimi centra najsilniej współpracujące z przybyszami z południowego-zachodu, które, przy udziale lokalnej społeczności, gromadziły towary i przeprowadzały ich wymianę. W miejscach tych – przynajmniej czasowo – byli obecni Nagadyjczycy, co potwierdzają licznie odnajdywane przykłady ceramiki stołowej charakterystycznej dla predynastycznego Egiptu.
 
Lokalne centra handlowe
Dzięki kontaktom z Egiptem centra te rozwijały się dużo szybciej, stając się w końcu lokalnymi liderami panującymi nad mniejszymi osadami. Ich zadaniem było wspomagać centrum w wymianie poprzez produkcję towarów eksportowych lub udział w ich pozyskiwaniu oraz redystrybucji importów z Egiptu. W wyniku tych przemian powstały najprawdopodobniej pierwsze ośrodki o charakterze protomiejskim z bogatą stratyfikacją społeczną i ośrodkiem władzy, który kontrolował okoliczne tereny. Zakładamy również, iż ośrodki te najprawdopodobniej wyposażone były w spichlerz miejski, w którym przechowywano zboże pochodzące z jednej strony z uprawy, z drugiej z handlu z Egiptem. Lokalni dygnitarze musieli również wytworzyć mechanizmy zdolne do reglamentacji pozostałych importowanych towarów oraz być zdolni do pozyskiwania najlepszych gatunków wina i oliwy z oliwek, jakie dostępne były na północy Palestyny oraz miedzi i produktów z nad Morza Martwego. Trzeba w tym miejscu jednak pamiętać, iż nie koniecznie tą drogą musiały wędrować przedmioty egipskie. Mogły to być również dobra wytworzone w rejonie północnego Negewu, środkowej części wybrzeża Morza Śródziemnego czy Wzgórz Judzkich, czyli terenów, gdzie skupiała się działalność Nagadyjska.
 
Wpływ Nadagyjczyków na społeczności lewantyńskie
Reasumując, zakładana hipoteza badawcza mówi, iż w środkowej Palestynie pod wpływem kontaktów z Egiptem doszło do wykształcenia centrów osadniczych o charakterze protomiejskim, których gospodarka opierała by się na lokalnej wytwórczości i redystrybucji dóbr, pośredniczeniu w wymianie handlowej pomiędzy Egiptem a odleglejszymi zakątkami Lewantu. W związku z tym musiało dojść do rozwoju szlaków handlowych prowadzących do miejsc pozyskiwania surowców, jakimi w szczególności byli zainteresowani Nagadyjczycy. W efekcie dzięki rozwojowi gospodarczemu i pozyskiwaniu dużych ilości pożywienia doszło do wykształcenia rozwarstwionego społeczeństwa miejskiego i silnego wzrostu demograficznego. To odbiło się mocno na sieci osadniczej wczesnobrązowej Palestyny.
 
Cel wykopalisk na Tel Erani
Dowody potwierdzające przedstawione założenie mogą zostać uzyskane w trakcie badań w Tel Erani. Wydaje się, że stanowisko to miało kluczowe znaczenie dla rozwoju kontaktów na linii Egipt-Bliski Wschód. Spodziewamy się, iż to potężne 24ha stanowisko, o którym wciąż niewiele wiadomo, było lokalnym liderem dla regionu północnego Negewu, odpowiedzialnym za prowadzenie wymiany handlowej pomiędzy Egiptem a północną Palestyną i Transjordanią. Chcemy dowieść, iż Tel Erani było ośrodkiem protomiejskim, a jego rozwój był związany z pogłębieniem się kontaktów handlowych z Egiptem. Spodziewamy się również, że planowane badania powierzchniowe ukażą rozwój stanowisk i obozowisk zajmujących wadi biegnące w głąb lądu oraz ku północy, czyli w kierunkach, w jakich redystrybuowano przedmioty wymiany.