Archeologiczna historia stanowiska
Potencjał archeologiczny Tel Erani został dość dawno dostrzeżony, a pierwsze regularne prace wykopaliskowe rozpoczęto w 1951r. – prace, które ciągle zasługują na kontynuację.
1. Biblijne Gath?
Badania naukowe z lat 50. XX w. były prowadzone przez S. Yeivina, przekonanego, że eksplorowane przez niego stanowisko skrywa ruiny starożytnego Gath – znanego z Biblii miasta Filistynów. Pierwsze, wstępne raporty wykopaliskowe z tych prac były nawet zatytułowane jako sprawozdania wykopalisk na biblijnym Gath. Jakie więc było zdziwienie Yeivina, gdy wkrótce okazało się, że znaleziska z tego miejsca związane są z odmiennym okresem w historii regionu! Zawód Yeivina nie był jednak do końca uzasadniony, ponieważ zamiast kolejnego stanowiska biblijnego odkrył jedno z najważniejszych osiedli protomiejskich z okresu wczesnego brązu I.
2. Ślady obecności Egipcjan
Długa historia Tel Erani nie koncentruje się jednak wyłącznie na okresie wczesnego brązu, istotne znaleziska pochodzą także z kolejnych etapów epoki brązu i – z pewnymi przerwami osadniczymi – sięgają czasów bizantyńskich. Z punktu widzenia projektu TRONE najciekawszym wycinkiem historii stanowiska jest epoka wczesnego brązu I, ponieważ to właśnie z tego okresu pochodzą obiekty (ceramika i pozostałości architektury) o cechach egipskich. Te znaleziska stały się podstawą powszechnego uznania Tel Erani za jedno z najistotniejszych ośrodków lewantyńskich z zarejestrowanymi wczesnymi wpływami egipskimi.
3. Problem wyrywkowych publikacji
Problem egipskiej obecności na terenie Lewantu w 4. tys. p.n.e. oraz charakter kontaktów utrzymywanych przez Egipcjan z lokalną ludnością to równocześnie najważniejsze pytanie badawcze zadawane przez kolejnych archeologów pracujących na tym stanowisku. Niestety, rezultaty przeprowadzonych robót w dalszym ciągu pozostają fragmentarycznie opublikowane, co dodatkowo utrudnia ocenę i tak już skomplikowanej sytuacji kulturowej. Stąd też pojawiła się potrzeba wyjaśnienia wielu narosłych – i nie zawsze uzasadnionych – opinii o stanowisku, na co odpowiedzią są działania podjęte przez naukowców realizujących projekt TRONE. Dzięki współpracy izraelskich specjalistów od archeologii wczesnego Lewantu i polskich archeologów, posiadających długoletnie doświadczenie terenowe zdobywane min. na bardzo ważnym pre- i wczesnodynastycznym stanowisku Tell el-Farkha w Egipcie, możliwe jest zarówno sprawne przebadanie Tel Erani jak i właściwa interpretacja pochodzących stamtąd znalezisk. To właśnie one, reprezentując lokalną lewantyńską tradycję oraz napływową egipską, wydają się być kluczem do rozwiązania zagadki tego wyjątkowego stanowiska.
